चिंता ही अशी अवस्था आहे ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीला भीती, अस्वस्थता आणि असहजता जाणवते. ज्यामुळे त्या व्यक्तीला घाम येणे, अस्वस्थता वाटणे आणि उच्च हृदय गतीचा अनुभव येऊ शकतो. ही शारीरिक लक्षणे चिंता किंवा ताणतणावाची सामान्य प्रतिक्रिया आहे. काही विशिष्ट परिस्थितीत, जसे की काही कार्यालयीन काम करण्यात अडचण, परीक्षेपूर्वी किंवा कोणताही महत्त्वपूर्ण निर्णय घेण्यापूर्वी आपल्याला चिंता वाटते. ही चिंता देखील कधीकधी आपल्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते.
चिंता ऊर्जा वाढवते किंवा आपले लक्ष केंद्रित करण्यास देखील मदत करते. परंतु काही लोक एंग्जायटी डिसऑर्डर, चिंता आणि भीतीमुळे त्रस्त असतात. त्यांची ही समस्या तात्पुरती नसते तर भविष्यात बऱ्याच काळासाठी राहते. एंग्जायटी डिसऑर्डर ही अशी अवस्था आहे ज्यात चिंता दूर होत नाही, परंतु ती वाढते. ही परिस्थिती आपली नोकरीतील कामगिरी, शाळेतील काम आणि नातेसंबंध देखील खराब करू शकते.
आयुर्वेदानुसार चिंता काय आहे?
आयुर्वेदात याला ‘चित्तोद्वेग’ म्हणतात. आयुर्वेदाच्या दृष्टीकोनातून, चिंता म्हणजे दोषाचे असंतुलन होय. ज्यामध्ये मज्जासंस्थेत अतिरिक्त वात जमा होते. वात हा आयुर्वेदात एक गतिशील घटक मानला जात आहे. चित्तोद्वेग ही एक मानसिक आणि शारीरिक स्थिती आहे. आयुर्वेदानुसार म्हातारपण आणि चिंता यांचा विशेष संबंध नाही. हे तरूणांमध्येही तितकेच सामान्य आहे.
आयुर्वेदानुसार चिंते’ची लक्षणे कोणती?
भविष्यातील अज्ञात परिणामांसाठी जास्त मानसिक उर्जा खर्च करणे याला चिंता म्हणतात. जेव्हा चिंता आपल्या आयुष्यावर वर्चस्व निर्माण करण्यास सुरवात करते, तेव्हा ही सामान्य गोष्ट राहत नाही. जर आपल्याला कृती आणि भावनांमुळे त्रास होत असेल तर हे सामान्य नाही. आयुर्वेदानुसार चिंतेची लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत.
चिंतेच्या लक्षणांमध्ये मळमळ,छाती दुखणे, धाप लागणे, अतिसार, थरथरणे, कोरडे तोंड, पोटदुखी, डोकेदुखी, त्वचा फिकट होणे यांसारख्या गोष्टींचा समावेश होतो.
चिंतेची कारणे
अनुवंशिकता- चिंता सारखा आजार पिढ्यान् पिढ्या फिरतो. असे अनेकदा पाहिले गेले आहे की जर पालक या आजाराने ग्रस्त असतील तर मुले देखील त्यास बळी पडतात.
हार्मोनल असंतुलन – सेरोटोनिन आणि डोपामाइन हार्मोन्सचे असंतुलन चिंता निर्माण करते.
व्यक्तिमत्त्वाचे प्रकार – विशिष्ट प्रकारच्या व्यक्तिमत्त्वाची चिंता करण्याची प्रवृत्ती जास्त असते. उदाहरणार्थ, ज्या लोकांचा आत्मविश्वास कमी आहे आणि समस्यांबरोबर समन्वय साधण्यास अक्षम आहेत अशांना चिंता सतावत असते.
सामाजिक घटक – ज्या लोकांना गैरवर्तन, हिंसाचार आणि दारिद्र्य यांचा सामना करावा लागतो अशा प्रकारच्या व्याधींनी ग्रस्त असतात.
वैद्यकीय घटक – यासाठी काही वैद्यकीय परिस्थितीदेखील जबाबदार असतात. अंतःस्रावी आणि कोरिडिओ पल्मनरी डिसऑर्डरसह.
काही लोक औषधे आणि स्टिरॉइड्स सेवन करतात, यामुळे चिंता आणि तणाव देखील होतो. त्यांचे सेवन थांबवल्यानंतरही एखाद्या व्यक्तीला चिंता आणि तणाव येऊ शकतो.
चिंतेचा आयुर्वेदिक उपचार
चिंतेचा आयुर्वेदिक उपचार शक्य आहे. खाली दिलेल्या प्रक्रियेचे अनुसरण करून आपण बर्‍याच अंशी या आजारापासून मुक्त होऊ शकता. चला त्यांच्याबद्दल जाणून घेऊया…
शिरोधरा
शिरोधरा हा शब्द संस्कृतमधून आला आहे. ज्यामध्ये ‘शिरो’ म्हणजे डोके आणि ‘धारा’ म्हणजे प्रवाह. ही पारंपारिक आयुर्वेदिक शरीर चिकित्सा आहे. ज्यामध्ये मज्जासंस्था शांत करण्यासाठी कपाळावर सतत गरम तेलाचा स्थिर प्रवाह लावला जातो.
आयुर्वेदिक शिक्षणानुसार तेलाचा सौम्य परंतु सतत वापर केल्याने मेंदू आणि पिट्यूटरी ग्रंथीचे निरोगी रक्त परिसंचरण उत्तेजित होते. तसेच, त्यात वापरल्या जाणार्‍या काही औषधी वनस्पती चिंता, मायग्रेन, निद्रानाश आणि मज्जासंस्थेच्या इतर आजारांच्या लक्षणांपासून मुक्त होते.
साम वृती प्राणायाम
साम वृती नवशिक्यांसाठी श्वास घेण्याचे एक चांगले तंत्र आहे जे आपण कधीही करू शकता. असे केल्याने आपले शरीर आणि मन दोन्ही लयीत येतात, ज्यामुळे ताण आणि नैराश्य कमी होते. अभ्यासानुसार, श्वासाशी संबंधित योगासना स्वायत्त तंत्रिका प्रणालीला शांत करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात प्रभावी आहे. हे ताण संप्रेरक पातळी कमी. ज्यामुळे शांततेची भावना येते.
खाण्याचे वेळापत्रक बनवा
आपला मेंदू आणि आतडे मानसिकदृष्ट्या कनेक्ट आहेत. म्हणून विशिष्ट अंतराने खाणे म्हणजे चिंता व्यवस्थापित करण्याचा सोपा मार्ग आहे. तसेच, निरोगी अन्न देखील मूड चांगला ठेवतो आणि चिंतेची भावना कमी करते. म्हणून, दिवसाच्या जेवणाची वेळ निश्चित करा.
योग
चिंता कमी करण्यासाठी आपण शशांकसन, तडासन, मत्स्यासन, भुजंगासन आणि शवासनांचा सराव करू शकता. चिंताग्रस्त आयुर्वेदिक उपचार या योगांच्या मदतीने केले जाऊ शकतात
चिंता दूर करण्यासाठी घरगुती उपचार
खोलीत एक सुंदर वनस्पती किंवा नैसर्गिक सौंदर्य दर्शविणारे चित्र असल्यास ते आपली चिंता आणि ताण कमी करू शकते. मूड सुधारू शकते तसेच रक्तदाब कमी करते, हृदय गती कमी करते तसेच स्ट्रेस हार्मोन्स कमी करते.
तसेच बागकाम केल्याने तणाव आणि चिंता देखील कमी करते. यासह, त्यात थोडासा व्यायाम आहे. जर आपण घरी बागकाम करू शकत नाही तर जा आणि बागेत थोडा वेळ घालवा. यामुळे तुमची चिंता देखील दूर होईल.
तणाव आणि चिंता कमी करण्यासाठी तेल मालिश हा एक प्रभावी मार्ग आहे. थेरपिस्ट आपल्या स्नायू आणि मऊ ऊतकांवर दबाव आणते. ज्यामुळे शरीर आणि मन स्थिर होते.
सेक्स चिंता आणि तणाव दूर करण्यासाठी देखील कार्य करते. एका कमिटेड पार्टनरसह एक निरोगी लैंगिक जीवन आपला तणाव कमी करण्यात देखील मदत करते.
चिंता कमी करू शकणारी अजून एक गोष्ट म्हणजे झोप. दररोज 7-8 तास झोप घ्या. झोपण्याची आणि उठण्याची खात्री करुन घ्या. चांगल्या झोपेसाठी खोलीत बेडशीट स्वच्छ ठेवा आणि अंधार ठेवा.
दररोज स्वत: साठी एक योजना तयार करा. आपले वेळापत्रक लिहून त्यांच्यानुसार दैनंदिन कामे हाताळली पाहिजेत. यामुळे आपल्याला कोणत्याही गोष्टीबद्दल त्रास होणार नाही.