जाणून घ्या..! नवरात्रातील उपवासाचे महत्व आणि फायदे, तर ‘हे’ आहेत उपवासाचे धार्मिक नियम

नवरात्रोत्सव हा रंग, परंपरा, संगीत आणि नृत्य यांचा उत्सव आहे. तसेच विश्रांती घेण्याची, जिव्हाळ्याने जगण्याची आणि आपल्या उर्जेची पातळी वाढविण्याची ही वेळ आहे. नवरात्रीच्या काळात उपवास ठेवल्याने आपल्याला आनंद व प्रसन्नता मिळते. उपवास मनाची अस्वस्थता दूर करते आणि सावधता आणि आनंद वाढवते. त्यामुळे नवरात्रीमध्ये नऊ दिवसांचा उपवास केला जातो.

धार्मिक आणि आध्यात्मिक प्रथा म्हणून वैदिक काळापासून हिंदू किंवा अन्य धर्मांमध्ये उपवास केला जात आहे. उपवास पूर्ण किंवा आंशिक असू शकतो. हे अगदी कमी कालावधीपासून महिन्यांपर्यंत असू शकते. उपवास करण्याचे अनेक प्रकार आहेत. आजकाल एक नवीन उपवास देखील उदयास आला ज्याला लोक उपोषण म्हणतात. जे लोक सरकार किंवा प्रशासनावर नाराज आहेत ते लोक बर्‍याचदा हे उपोषण करताना दिसतात. आज आपण उपवासाच्या नियमांबद्दल आणि फायद्यांबद्दल जाणून घेणार आहोत.

उपवासाचे फायदे

नवीनतम आणि पौराणिक अन्वेषणांनी हे सिद्ध केले आहे की उपवासाने आयुष्यमान वाढते आणि शरीराची चयापचय प्रक्रिया कमी होते ज्यामुळे फ्री रेडिकल्सची निर्मिती कमी होते, जे आरोग्यास सुधारते. संधिवात, पाचक प्रणाली, दमा, संधिवात, मूळव्याधा, सोरायसिस, दाह, पातळपणा, लठ्ठपणा आणि इतर अनेक आजारांमध्ये उपवासाच्या प्रक्रियेचा मोठा फायदा होतो. उपवासाने शरीर, मन आणि आत्मा यांचे विकार दूर होतात आणि आरोग्याचेही संरक्षण होते.

उपवासाचे धार्मिक नियम –

उपवासाच्या दिवशी अशुद्ध कपडे घालू नका – एखाद्या व्यक्तीने उपवासाच्या दिवशी आंघोळ केली पाहिजे आणि स्वच्छ कपडे घालावे. शक्य असल्यास सकाळी लवकर आंघोळ करावी.

देवाची उपासना करा – उपवास ठेवणा-या व्यक्तीने त्या विशिष्ट दिवसाशी संबंधित देवी-देवतांची उपासना केली पाहिजे. यामुळे त्यांना दैवी आशीर्वाद मिळतो. या दिवशी देवपूजेचे महत्त्व व फळ अनेक पटींनी वाढते.

दिवसा झोपू नका – उपवास करणाऱ्यांनी दिवसा झोपू नये. हे वेगवान निरीक्षण करण्याचा हेतू पूर्ण करीत नाही. शक्य असेल तेथे संबंधित परमेश्वराच्या नावाचा जप करा.

पुन्हा पुन्हा खाऊ नका – उपवास करणाऱ्यांची प्रतिज्ञा असावी की उपवास करताना त्यांनी खाऊ नये, विशेषतः अन्न बळी द्या. फळ घेऊ शकतात परंतु पुन्हा- पुन्हा फळांचे किंवा पाण्याचे सेवन करु नका.

खोटे बोलू नका – उपवासाच्या दिवशी सत्य बोलावे. जो खोटे बोलून उपवास करतो त्याला योग्यता मिळत नाही.

चोरी करू नका – चोरी करणे पाप आहे. उपवास करताना हे पाप अजिबात करू नये. तसेच त्याशिवाय या दिवशी कोणत्याही प्रकारचा भ्रष्टाचार करु नका.

क्षमेची भावना बाळगा – जर आपण उपवास केला असेल आणि एखाद्यासमोर आपण चूक केली असेल आणि त्यांनी आपल्याकडे दिलगिरी व्यक्त केली असेल तर आपल्या अंत: करणात क्षमा करण्याची भावना निर्माण झाली पाहिजे.

दान – उपवासाच्या दिवशी क्षमतेनुसार दान करावे. पण लक्षात ठेवा फक्त गरजूंना दान करा.

कोणालाही इजा पोहोचवू नका – एखाद्याचे वाईट करणे ही खूप चुकीची गोष्ट आहे. विशेषत: उपवासाच्या दिवशी, आपल्याकडून निरुपयोगी निंदा होणार नाही याची काळजी घ्या.

सात्विक भोजन घ्या – उपवास संपल्यावर सात्विक अन्न खावे. उपवासानंतर जास्त खाऊ नये याची खबरदारी घ्या.

उपवास कोणी करावा – उपवासामुळे शरीराला खुप फायदे होतात. तसेच उपवासाच्या दिवशी काय करावे आणि करू नये याची माहिती आपण घेतली. आता आपण उपवास नेमका कोणी करावा जेणेकरून त्याच्या शरीराला त्याचा मोठा फायदा होईल याची माहिती पाहुयात.

हृदयरोग किंवा टाइप 2 मधुमेह सारख्या आजारांनी ग्रस्त असलेल्या लोकांनी उपवास करावा. ज्या स्त्रिया गर्भधारनेसाठी प्रयत्न करीत आहेत त्यांनीसुद्धा उपवास करावा. त्याचप्रमाणे ज्या महिला गर्भवती आहेत किंवा स्तनपान करत आहेत त्यांनी उपवास केल्यास शरीराला याचा मोठा फायदा होतो. ज्या लोकांचे वजन कमी आहे अशा लोकांनीही उपवास करावा ज्यामुळे खाण्याकडे त्यांचा ओढा वाढेल व वजन वाढण्यास मदत होईल.

त्याच प्रमाणे ज्या लोकांना खाण्याचा विकार झाला आहे त्यांनी हमखास उपवास करावा जेणेकरून त्यांच्या पचनतंत्राला आराम मिळेल. तसेच ज्या लोकांच्या शरीरात साखरेचे संतुलन व्यवस्थित नाही त्यांनी उपवास करावा. तसेच ज्यांचा रक्तदाब कमी आहे असे लोक. व जे नियमितपणे औषधांचे सेवन करतात त्यांनी उपवास करावा. त्यासह ज्या महिलांना अमिनोरियाचा इतिहास आहे अशांनी उपवास करावा. तसेच प्रौढ व तरुणांनीही उपवास करावा.

आहाराचे नियम

नवरात्रातील व्रताचे आचरण करताना बटाटे, तळलेले, तेलकट पदार्थांचा आहार करू नये, असे सांगितले जाते. व्रताच्या कालावधी बटाटा अधिक प्रमाणात खाल्यास शरीराचे स्थुलत्व वाढते, असा दावा केला जात असल्याचे सांगितले जाते. यामुळे आळस वाढतो. तसेच तळलेले, तेलकट पदार्थ खाल्ल्यामुळे अपचन होऊन पोटाचे विकार उद्भवू शकतात. याशिवाय कांदा, लसूण यांसारखे तामसी पदार्थ खाणे टाळावे. नवरात्रातील व्रताचरण कालावधीत सकस, सात्विक, पचायला सोपा, हलका आहार घ्यावा, असे सांगितले जाते.